مزایا و معایب استفاده از کتاب های الکترونیکی

کتاب الکترونیکی انگلیسی "E-book" کتابی است که در قالب فایل های دیجیتال تولید و خوانده می شود. این کتاب ها نه تنها نسخه الکترونیکی مطالب نوشته شده هستند، بلکه می توانند علاوه بر متن و تصویر حاوی ویدئو، صوت و انیمیشن نیز باشند. کتاب های الکترونیکی بر روی صفحه کامپیوتر یا سایر دستگاه های الکترونیکی خوانده می شوند، اگرچه کتاب های الکترونیکی گاهی اوقات به عنوان "نسخه الکترونیکی یک کتاب چاپی" تعریف می شوند، بسیاری از کتاب های الکترونیکی قبلاً منتشر نشده اند. این نوع کتاب ها تولید و به خوانندگان عرضه می شود. با وجود این، دستگاه‌های دیگری مانند رایانه‌های رومیزی، لپ‌تاپ، تبلت و گوشی‌های هوشمند برای خواندن کتاب‌های الکترونیکی استفاده می‌شوند.

در دهه 2000 روند فروش کتاب های الکترونیکی رشد کرد و فروش این نوع کتاب ها در اینترنت افزایش یافت و در این سال ها کتابفروشان از طریق وب سایت های تجارت الکترونیک شروع به استفاده از کتاب های چاپی و کتاب های الکترونیکی کردند. دلایل اصلی خرید آنلاین کتاب توسط مردم، قیمت های پایین تر، دسترسی آسان تر و عنوان های بیشتر برای انتخاب است.

از آنجایی که بیست و پنجمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران اکنون بر روی کتاب های الکترونیکی متمرکز است، ما از اعضای PEN نظر خود را در مورد این کتاب ها جویا شدیم.

جواد نعمتی مسئول انتشارات «مایا» در گفتگو با خبرنگار ادبی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره بررسی این گونه کتاب ها گفت. نمی توان گفت که این نوع کتاب ها جایگزین کتاب های چاپی شده اند. زیرا این مشکل آسیب زیادی به مواد چاپی وارد می کند. افرادی که کتاب های الکترونیکی زیادی می خوانند، بیش از دو، سه یا چهار ماه این کار را انجام نمی دهند زیرا لذت خواندن کتاب چاپی در خواندن کتاب الکترونیکی نیست. مثلاً کتاب هایی مثل «کمدی الهی» دانته در بازار نشر داریم که البته کتاب صوتی این اثر هم منتشر شده است. اما این نوع کتاب ها فقط به طور موقت مناسب هستند، مثلاً در مسافرت.

وی افزود: گاهی امکان ارسال کتاب الکترونیکی وجود ندارد. چون معلوم نیست این کتاب ها از وزارت اداری مجوز دارند یا خیر. درست است که تعداد افراد کتاب خوان افزایش یافته است، اما مطالعه این گونه کتاب ها ادامه پیدا نکرده است. دانش آموزان خانه با این کتاب ها مواجه نمی شوند و به کتاب های الکترونیکی روی می آورند. وقتی کتابی توزیع نمی‌شود، ناشر اجازه می‌دهد کتاب به صورت الکترونیکی منتشر شود. انتشار این گونه کتاب ها توسط ناشران تماماً به دلیل محبوبیت کتاب های الکترونیکی است. چنین کتاب هایی نباید جایگزین کتاب های چاپی شوند. کتاب های مارکس مانند «صد سال تنهایی» که در بیست جا منتشر شده، تبدیل به کتاب الکترونیکی شده است. اما کتاب «بی شعوری» در حال حاضر به عنوان کتاب الکترونیکی موجود نیست.

مدیر انتشارات مایا با اشاره به ادامه همکاری و سهولت در حمل کتاب های الکترونیکی گفت: ممکن است در سفر 10 کتاب همراه نداشته باشید، اما این کتاب در گوشی شماست، بنابراین ما بقای کتاب الکترونیکی را تضمین می کنیم. کتاب ها از جهاتی خوب هستند."

رضا اسماعیلی شاعر در گفتگو با خبرنگار ادبی انجمن خبرنگاران جوان درباره کتاب های الکترونیکی و اینکه چرا بسیاری از مردم به مطالعه این کتاب ها علاقه دارند، گفت: اوضاع تغییر کرده است. در محیط مجازی فرصتی برای کتابخوانان فراهم می شود تا کتاب های الکترونیکی و کتاب های کاغذی را مطالعه کنند. می‌توانیم آن را فرصتی برای رشد کتاب‌خوانی الکترونیکی بدانیم. کتاب‌های جدیدی که در تهران، پایتخت فرهنگی کشور منتشر می‌شوند، به دلیل شبکه توزیع معیوب، یکی دو سالی نمی‌توانند به شهرستان‌ها برسند. فضای مجازی و کانال های تلگرامی برای شهرنشینان ایجاد شده است تا مردم یک شهر کوچک برای مطالعه چند کتاب هزینه ای نپردازند و بتوانند از طریق فضای مجازی آن را خریداری کنند.

وی افزود: اخیرا می بینیم که فونت کتاب های چاپی خیلی کم است اما در فضای مجازی می توان کلمات را به ریز و درشت تبدیل کرد که این یک فرصت است. در مورد صحت مطالب، خواننده هوشمند متوجه می شود که آیا متون موجود در اینترنت صحیح است یا با تداخل در فضای مجازی منتشر شده است. موضوع دیگری که مطرح می شود این است که داشتن کتابخانه شخصی استفاده از این فضا را نفی نمی کند بلکه می توان از آن به عنوان لوازم جانبی استفاده کرد.

این شاعر خاطرنشان می کند: گاهی کتاب های الکترونیکی می توانند کمبود کتاب در شهرها را جبران کنند. زیرا در کشور ما بین نویسندگان سنتی و مدرن تفاوت وجود دارد نویسندگان سنتی هنوز دوست دارند مطالب را با قلم و کاغذ بنویسند و ویرایش کنند. اگرچه زمان زیادی می برد اما استفاده از این روش بسیار آسان است. و نویسندگان جوان در ورد می نویسند و این فضا را به راحتی پیدا می کنند. سلیقه نسل های مختلف نسخه اول با نسخه فعلی متفاوت است. به جای دور انداختن کتاب های کاغذی، باید هر دو را با هم ترکیب کنیم، از سوی دیگر، اصرار بر حذف کتاب های الکترونیکی نداریم. فضاهای مجازی به هر دلیلی می توانند به عنوان مکمل در جامعه امروزی برای یادگیری مورد استفاده قرار گیرند.

اسماعیلی ادامه داد: کسانی هستند که خواندن کتاب برایشان سخت است. آنها گوش دادن به کتاب های صوتی را ترجیح می دهند که باعث صرفه جویی در زمان و مدیریت زمان می شود. اگر افراد سال ها فرصت مطالعه ندارند، این روش ها با معرفی روش های مطالعه کامل می شود. کتاب خواندن موثرتر و سرگرم کننده تر از هر روش یادگیری دیگری است. با مطالعه کتاب های الکترونیکی می توانید خلأهای تحصیلی خود را پر کنید و روند سنتی کتابخوانی را تکمیل کنید.

ناصر پروانی، شاعر، در دسترس بودن را یکی از عوامل استفاده از کتاب های الکترونیکی دانست و گفت: کتاب های الکترونیکی موجود است. به خصوص در کتاب هایی که جنبه احساسی خواندن کتاب ذکر نشده است. یک سری کتاب های فنی خارج از آن کتاب و کمک مطالعه. وقتی یک کتاب فیزیکی می خوانیم، حس بینایی و لامسه ما با کتاب مرتبط است. لذت در دست گرفتن و خواندن کتاب خود ارتباط بهتری با کتاب برقرار می کند. وقتی ورق بزنید و کتابی را در دست بگیرید، حتی ورق زدن کتاب برای ما خوانندگان هیجان انگیز است. وقتی یک کتاب الکترونیکی می خوانید، شی و مفعول مفهوم لمس را از بین می برید. شاید کتاب های الکترونیکی به دلیل در دسترس بودنشان به طور گسترده خوانده شوند.

وی افزود: مطالعه کتاب های الکترونیکی می تواند به افزایش سرانه مطالعه کمک کند. عموماً کتاب های پرفروش به صورت کتاب الکترونیکی منتشر می شوند. مثلاً وقتی فروش دیوان حافظ و رومیلان تمام شد، کتاب ها الکترونیکی شدند. البته کتاب هایی که خوانده نمی شوند حتی اگر به صورت الکترونیکی منتشر شوند باز هم پذیرفته نمی شوند. مشکل دیگر این است که وقتی کتابی را می خوانیم که دیگر وجود ندارد، کتاب را به صورت الکترونیکی آماده می کنیم تا دوباره از آن لذت ببریم. در زمینه کتاب و دروس آموزشی که برای دانش آموزان الزامی است؛ معروف بودن کتاب الکترونیکی به مطالعه بهتر آن کمک می کند. من شخصاً خواندن کتاب های الکترونیکی را دوست ندارم زیرا یکی از حواس من، یعنی حس لامسه، در این فرآیند استفاده نمی شود. در این میان گاهی به کمپین هایی برمی خوریم که بیان می کنند برای هر کتاب چند درخت قطع می شود. من می خواهم چند درخت قطع شوند و به اشیاء کتاب مانند تبدیل شوند. پیدا کردن یک کتاب و صرف کسری از هزینه روزانه برای آن لذت بخش است.

این شاعر با تاکید بر اینکه کتاب های انتخابی تهیه و با علاقه خوانده می شود، خاطرنشان کرد: مثلاً در اینترنت به دنبال اشاره به شعری هستم. بنابراین، کتاب های الکترونیکی را می توان تکمیل کرد، امیدوارم جامعه اجازه دهد برخی چیزها به عنوان سنت حفظ شود. هرکس کتاب را در کشورهای خارجی می خواند پاره اش می کند تا یکی دیگر تهیه کند. یا همه به هم کتاب می دهند. درست است که کتاب های الکترونیکی خوب هستند. اما اگر کتاب های کاغذی حذف شوند، فرهنگ مطالعه ضعیف می شود.